Lập luận tư duy pháp lý theo mô hình S.P.Y.Đ

Nếu như mô hình lập luận IRAC trang bị cho bạn một bộ khung tư duy pháp lý chuẩn mực quốc tế, được công nhận và sử dụng rộng rãi tại các trường luật và Công ty Luật hàng đầu thế giới, đặc biệt là trong hệ thống Common Law thì mô hình S.P.Y.Đ là một mô hình tu duy pháp rất phù hợp với môi trường tố tụng tại Việt Nam.

Vậy mô hình S.P.Y.Đ là mô hình tư duy pháp lý như thế nào?

Bạn có thể hình dung như thế này. Bạn đang xây một bức tường mà mỗi một viên gạch là một luận điểm. Mô hình S.P.Y.Đ chính là lớp vữa xi măng kết nối các viên gạch đó thành bức tường thành vững chắc. Trong đó:

S – SỰ KIỆN (The Fact): Nền móng của lập luận

Bạn trình bầy một sự thật khách quan, không thể chối cãi, làm tiền đề cho toàn bộ lập luận, làm tiền đề nơi bạn và Tòa án có cùng một điểm xuất phát của lập luận.

Để thực hiện hiệu quả, bạn cần nêu sự kiện một cách cụ thể và chính xác (ngày, giờ, tháng/năm, địa điểm, con số, tên người, số văn bản, số bút lục. Sự chính xác tuyệt đối này tạo ra uy tín. Đồng thời bạn phải viện dẫn nguồn, luôn chỉ rõ sự kiện này lấy ở đâu?

Ví dụ: Thưa HĐXX, sự kiện thứ nhất: Tại điểm 3.1 của Hợp đồng kinh tế số 122/HĐKT ngày 01/01/2025 (bút lục số 05), các bên đã thỏa thuận….

Một sự kiện vững chắc sẽ khiến đối phương không thể phản bác và buộc HĐXX phải công nhận nó làm cơ sở để tiếp tục xem xét. Nếu việc xây dựng cơ sở này yếu sẽ dẫn đến cả lập luận sẽ bị lung lay. Vì vậy, ở bước này bạn cần tránh nêu sự kiện một cách mập mờ, chung chung (Ví dụ như: vào khoảng đầu năm, một số tiền lớn,…) hoặc trộn lẫn sự kiện với quan điểm cá nhân (Ví dụ: Bên B đã gian dối ký vào hợp đồng…). Việc gian dối là một kết luận pháp lý, không phải là một sự kiện ban đầu. Ở bước này bạn chỉ trình bầy sự kiện, không kèm theo bất kỳ sự suy diễn, bình luận hay cảm tính nào. Bằng sự trung lập và khách quan hãy để sự thật tự nên tiếng.

P – PHÁP LUẬT (The rule): Nền tảng pháp lý

Ở bước này, mục đích cốt lõi là đưa ra quy định pháp luật cụ thể chi phối sự kiện vừa đã nêu ở trên. Đây là hành động trang bị nền tảng pháp lý vững chắc cho lập luận của bạn cho thấy yêu cầu của bạn là có căn cứ, không phải đòi hỏi vô lý.

Để thực hiện hiện quả, bạn cần trích dẫn đầy đủ và chính xác, nêu rõ các điều, khoản, điểm, tên văn bản pháp luật, số hiệu và ngày ban hành.

Ví dụ: Sự kiện trên được điều chỉnh trực tiếp bởi Khoản 1, Điều …Bộ luật dân sự năm 2015 về Hợp đồng mua bán tài sản..

Để tăng sức nặng bạn có thể trích dẫn nội dung cốt lõi (nếu cần) một cách gắn gọn, súc tích của điều luật. (Ví dụ: Khoản 1, Điều 430 Bộ luật dân sự năm 2015 về Hợp đồng mua bán tài sản quy định: Hợp đồng mua bán tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên bán chuyển quyền sở hữu tài sản cho bên mua và bên mua trả tiền cho bên bán).

Ở một tầm cao mới, ngoài quy định của luật, bạn có thể viện dẫn mở rộng ra Án lệ của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hoặc công văn, Nghị quyết hướng dẫn hoặc những tình tiết tương tự (nếu có).

Bước “Pháp luật” này khẳng định bạn đang tranh luận trong khuôn khổ pháp luật, hướng sự chú ý của HĐXX vào đúng tiêu chuẩn pháp lý mà họ phải dùng để xét xử. Tuy nhiên, bạn cần hết sức tránh viện dẫn sai luật, luật đã hết hiệu lực, luật không điều chỉnh, điều chỉnh không phù hợp với sự thời điểm xảy ra sự việc (luật áp dụng); chỉ nói chung chung: “theo quy định của pháp luật dân sự…” (điều này thể hiện sự nghiên cứu hời hợt), suy diễn sai tinh thần của điều luật.

Y-YÊU CẦU PHÂN TÍCH (The Application/Analysis): Cốt lõi của lập luận

Đây là bước quan trọng nhất, nơi trí tuệ và kỹ năng của luật sư được thể hiện rõ nhất. Mục đích quan trọng cốt lõi là bạn phải tạo ra một chuỗi logic, kết nối các sự kiện (S) với pháp luật (P) để chứng minh cho yêu cầu của mình.

Để phân tích một cách hiệu quả bạn hãy sử dụng: (1) các cụm từ kết nối, bắt đầu bằng các cụm từ như: Đối chiếu với sự kiện …(nếu trên) với quy định pháp luật đã viện dẫn, có thể thấy rằng/ có thể khẳng định rằng…. Như vậy, hành vi của Bên A đã …, từ đó suy ra…”; (2) Bẻ nhỏ quy định pháp luật bằng việc phân tích từng yếu tố trong quy định pháp luật và chứng cứ chứng minh hành vi thực tế của các bên đã thỏa thuận hoặc không thỏa mãn các yếu tố đó; (3) Trả lời các câu hỏi “tại sao” như tại sao hành vi đó là vi phạm, tại sao nó lại gây ra thiệt hại? tại sao hợp đồng này vô hiệu? tại sau không áp dụng thời hiệu?. Điểm cốt lõi của phần phân tích phải trả lời được những câu hỏi này một cách thuyết phục. Tuy nhiên, bạn cần tránh các lỗi: (1) nhảy cóc logic khi chỉ nêu S và P rồi đi thẳng đến kết luận mà không có phần phân tích (Y); (2) phân tích cảm tính, không dựa trên các yếu tố pháp lý; (3) lập luận vòng vo, không đi thẳng vào vấn đề.

Bạn phải nhớ rằng, một sự phân tích sắc bén, logic sẽ dẫn dắt HĐXX đi theo dòng tư duy của bạn và chấp nhận kết luận của bạn như một lẽ tất yếu.

Đ-ĐỀ NGHỊ (The Demand/Conclusion): Đích đến của lập luận

Mục đích cốt lõi của bước này là nêu ra một cách rõ ràng dứt khoát và có căn cứ về điều bạn muốn HĐXX thực hiện. Đây là kết quả cuối cùng mà cả chuỗi S-P-Y nhắm tới.

Để thực hiện một cách hiệu quả, đề nghị phải: (1) rất cụ thể và đo lường, lượng hóa được. Không phải là “bồi thường thiệt hại”, mà là “buộc Bên A bồi thường thiệt hại với số tiền là: 1.000.000.000 VNĐ; (2) Yêu cầu của bạn phải là kết quả hợp lý của quá trình phân tích S-P-Y, tương xứng với lập luận. Đừng đòi hỏi những gì bạn không thể chứng minh; (3) sử dụng ngôn ngữ trang trọng, mang tính yêu cầu pháp lý (ví dụ: Vì những lẽ trên, kính đề nghị HĐXX: 1. Chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn; 2. Buộc Bên B…”; (4) Đưa ra một đề nghị không liên quan hoặc không được hậu thuẫn, kết quả bởi các bước S-P-Y trước đó.

Bạn nhớ rằng, ở bước này, tầm quan trong của một đề nghị rõ ràng sẽ giúp HĐXX dễ dàng đưa ra quyết định trong bản án nếu họ đồng tình với lập luận của bạn. Đây là phần chốt hạ.

Mô hình S.P.Y.Đ không phải là một công thức cứng nhắc mà là một dòng chảy tư duy. Khi bạn luyện tập nó thành thục, bạn có thể áp dụng nó cho mọi vấn đề pháp lý, từ việc soạn thảo một email, thư tư vấn cho khách hàng, viết một bản luận cứ, cho đến việc trình bầy một cách hùng hồn tại phiên tòa và hãy dùng nó để phân tích lập luận của đối phương, tìm ra mắt xích yếu nhất trong chuỗi S.P.Y.Đ của họ và tấn công vào đó. Việc nắm vững mô hình tư duy pháp lý S.P.Y.Đ không chỉ học một kỹ thuật tư duy, mà là rèn luyện một tư duy pháp lý sắc bén. Hãy thực hành nó cho đến khi nó trở thành bản năng của bạn.

Chúc bạn thành công! Luật sư Phó Dũng